Antwerpse Erfgoeddag verloopt in mineur

Zondag 21 april 2024 was het opnieuw tijd voor de jaarlijkse Vlaamse Erfgoeddag. Op die dag worden onder meer tal van waardevolle panden, die deel uitmaken van het collectieve erfgoed, in de bloemetjes gezet. In de stad Antwerpen gebeurde dat dit jaar in mineur. Oorzaak daarvan is de onaanachtzame wijze waarop het stadsbestuur (een coalitie van N-VA – Vooruit – en OpenVLD) omspringt met haar eigen patrimonium. In plaats van er in te investeren, wordt veelal gekozen voor verwaarlozing en, na verloop van tijd, tot een of andere vorm van privatisering. Niet verwonderlijk leidt dit – gelukkig! – ook tot protest. Het actiecomité ‘Stop Uitverkoop Antwerpen’ ondersteunt dit protest vanzelfsprekend. Dat comité richt zich meer algemeen tegen de politiek van gentrificatie en tegen de sociale verdringing die daaruit voortvloeit. Tijdens de huidige erfgoeddag werd actie gevoerd op twee locaties: het Maagdenhuis in de Lange Gasthuisstraat aan de ene kant en het Begijnhof bij de Ossenmarkt aan de andere kant. Wat is daar in beide gevallen precies mee aan de hand?

Het Maagdenhuis te vondeling gelegd

Het Antwerpse stadsbestuur besliste onlangs dat het Maagdenhuis een andere invulling zou krijgen. Tussen 2024 en 2027 zal een deel van de collectie van het nabij gelegen en te renoveren Museum Mayer van den Bergh gestockeerd worden in het Maagdenhuis. De vzw Tutti Fratelli (van de gelijknamige theatergroep) krijgt tijdelijk een extra ruimte in het Maagdenhuis, terwijl de cultureel-sociale organisatie GATAM vzw er haar intrek mag nemen. Dat laatste om in te staan voor een opleiding tot keukenmedewerker, onder meer ten behoeve van het Instroom-project van chef-kok Seppe Nobels. Verder is ook het modeatelier Reantwerp van de partij. Nobels en Reantwerp werken met vluchtelingen en nieuwkomers. Het gaat stuk voor stuk om organisaties die respect en bewondering verdienen voor hun inzet en engagement. Wel is het niet duidelijk of zij zelf wel vragende partij zijn voor dit (tijdelijk!) verblijf in het Maagdenhuis. Bovendien is het maar de vraag of er in het Maagdenhuis wel voldoende ruimte beschikbaar is én of die ruimte wel aangepast is aan hun werking. Eigenlijk is het zo dat het stadsbestuur het Museum Mayer van den Bergh, de theatergroep Tutti Fratelli, het restaurant van Seppe Nobels, het modeatelier Reantwerp én het Maagdenhuis zelf... tegen elkaar uitspeelt!

Extreme sanering

Doel daarvan is het verhullen van een extreme saneringsoperatie. Dat blijkt ook uit verschillende bijkomende feiten. Zo werd de kerncollectie van het Maagdenhuis ingekrompen van 3.945 tot… 343 stukken. Deze overgebleven stukken dienen gestockeerd te worden in een ruimte van welgeteld 20,66m². Meerdere topstukken van de collectie zijn gewoonweg te groot voor zulke beperkte ruimte. Tegelijk kregen alle (!) personeelsleden in het Maagdenhuis te horen dat ze binnen de stadsdiensten een andere job dienen te zoeken. Het is een raadsel hoe het stadsbestuur ervoor wil zorgen dat de rijke sociale en zorggeschiedenis van Antwerpen nog ontsloten kan worden voor een breed publiek als er daarvoor geen ruimte, geen middelen, noch personeel overblijft.

Actievoerders in het Maagdenhuis

Uitverkoop en subsidiëring

Eigenlijk zou het stadsbestuur er veel beter aan doen te investeren in het mooie verhaal van de stedelijke zorgvoorziening door de eeuwen heen. Bijvoorbeeld door de gehele site aan de Lange Gasthuisstraat – waar het Maagdenhuis maar een deel van vormt – een moderne museale invulling te geven, aangevuld met gepaste hedendaagse zorginitiatieven. Voor het stadsbestuur is dat duidelijk geen optie. Eerder gaven ze de historische gebouwen van het Sint-Elisabethgasthuis in erfpacht aan een privébedrijf. Deze erfpachtregeling werd (naast de aan de stad betaalde luttele som van 3 miljoen euro en een jaarlijkse vergoeding van 221.000 euro gedurende 66 jaar) bovendien bedacht met een Vlaamse renovatiesubsidie van meer dan 766.000 euro, waarbij Matthias Diependaele (N-VA), Vlaams minister van Financiën en Begroting, Wonen en Onroerend Erfgoed, opmerkte dat “dankzij deze restauratiepremie de historische gebouwen op deze site opgewaardeerd en geïntegreerd (worden) in een luxueus boetiekhotel met groen binnengebied.” Op die manier kwamen er – voor een deel dus betaalt met geld van de gemeenschap! – een peperduur hotel en enkele eveneens peperdure sterrenrestaurants. Met als (voorlopig?) laatste kers op de taart een stedelijke goedkeuring voor de vestiging van een hypotheek ter waarde van 42 miljoen euro, met dit stedelijk patrimonium als onderpand. We zwijgen dan nog zedig over de vrij talrijke bouwovertredingen die werden begaan bij de renovatie...

Verloren kind

Met het wegsaneren van het personeel, het decimeren van de bestaande collectie en het feitelijk blokkeren van de huidige werking, legt het stadsbestuur het Maagdenhuis feitelijk te vondeling. Het risico is groot dat dit aldus verloren kind uiteindelijk eveneens in handen wordt gegeven van één of meerdere kapitaalkrachtige privébedrijven. Wat een zoveelste slag zou zijn voor het al flink uitgedunde stedelijk patrimonium. Dirk Luyten – gepensioneerd vrijwillig medewerker bij het Maagdenhuis – kon dit alles niet meer aanzien en besliste daarom een bescheiden protestactie te organiseren. Zijn doel was het te vondeling leggen van symboolfiguur ‘Houten Clara’ in de voorziene stockageruimte van 20,66m² in het Maagdenhuis. Deze actie werd echter… verboden door het stedelijk management! Met de steun van tientallen medestanders – waaronder ook leden van het actiecomité ‘Stop Uitverkoop Antwerpen’ – werd de actie niettemin toch succesvol doorgevoerd.

Toelichting bij de actie door organisator Dirk Luyten (YouTube)

Wordt het Begijnhof een ‘gated community’?

Het Begijnhof, vlakbij de Ossenmarkt in Antwerpen, is een magisch oord van stilte. Kleine huisjes en de Sint-Catharinakerk staan er rond een prachtige tuin, waar de geluiden van de omringende stad nauwelijks te horen zijn – het gezang van de vogels des te meer. De bijzondere boomgaard, de symbolische bloemenpracht, de beelden van Aäron en Melchisedek; allemaal dragen ze bij tot de betovering die uitgaat van dit meditatieoord. Een oord om te koesteren, kortom.

 

De meditatietuin van het Antwerpse Begijnhof

Dit Begijnhof is eigendom van het katholieke bisdom. Geldgebrek bracht het bisdom er toe het hele Begijnhof via een erfpachtovereenkomst over te dragen aan de stad Antwerpen voor de komende 65 jaar. Zoals gewoonlijk droeg de stad op haar beurt het beheer van de site over aan het stedelijk vastgoedagentschap AG Vespa. Dat agentschap kondigde aan de site opnieuw in ere te willen herstellen, door er “een duurzaam woonproject te realiseren, waarmee er op de site betaalbare huurwoningen zullen worden aangeboden aan gezinnen, terwijl ook het historisch erfgoed hoogwaardig gerestaureerd zal worden.” Naar eigen zeggen wil AG Vespa op die manier inspelen “op de snelle bevolkingsgroei, de veranderende gezinssamenstellingen en de nijpende vraag naar betaalbaar huren in de Antwerpse binnenstad.”

Bewoonster Diane Broeckhoven in de steeg van het Begijnhof

Dat er nood is aan zulke renovatie wordt door niemand betwist. Alleen is het de vraag wat er zal gebeuren met de huidige bewoners, quasi allemaal individuele huurders – en dus geen gezinnen. Momenteel huren zij een bescheiden woning tegen een al even bescheiden huurbedrag. De kans is extreem klein dat zij na de renovatie zullen kunnen terugkeren. In elk geval zullen de huurprijzen voor hen veel hoger uitvallen dan vandaag. De huidige bewoners zijn er dan ook vrij zeker van dat het renovatieproject er eigenlijk toe strekt een hekwerkwijk of ‘gated community’ voor kapitaalkrachtige yuppies te scheppen. Een schoolvoorbeeld dus van sociale verdringing. Niet alleen omdat de sociale samenstelling van de bewonersgroep erdoor zou wijzigen, maar ook – en wellicht vooral – omdat de Begijnhoftuin meer dan waarschijnlijk minder makkelijk toegankelijk zou worden.

Steun vanwege het actiecomité ‘Stop Uitverkoop Antwerpen’

Samen met verschillende stadsdichters beslisten de bewoners dan ook om over te gaan tot protest. Geheel in stijl deden ze dat met een stilteprotest, in het kader van de Erfgoeddag. Uiteraard werd ook deze actie ondersteunt door het actiecomité ‘Stop Uitverkoop Antwerpen’. Dat comité meent immers dat bestuurders van de stad moeten beseffen wat een van hun kerntaken is: het comfort van hun inwoners veiligstellen door in te staan voor het behoud van betaalbare woningen in een leefbare omgeving.

Protesterende burgers luisteren naar ‘StadsPeter’ Holvoet-Hansen

Tientallen burgers waren op 21 april dan ook aanwezig in de tuin van het Begijnhof – tuin die plechtig omgedoopt werd tot ‘Hofje der Poëten’. ‘StadsPeter’ Holvoet-Hansen zorgde voor een toelichting en bracht een passend minnedicht van de Middeleeuwse begijn Hadewijch van Antwerepn. Performancekunstenaars gaven het protest een vrolijke én inhoudelijke noot.

Performancekunstenaars aan het werk

In een poging de stilte en de geschiedenis van het Begijnhof en van haar tuin te bewaren en publiek toegankelijk te houden, bracht vrije stadsdichter Lies Van Gasse haar kijk naar voor:

Vrije stadsdichter Lies Van Gasse brengt haar ‘Visioen 21.4’

 

VISIOEN 21.4

Ik ga zitten in het stil, het bloeiende stil

met tegenover mij beelden, profeten

die gremelen achter mijn lichtend scherm,

die mij uit vele vensters een vis toewerpen, broden,

die begrijpen wat een ander verstaat,

mijn hoofd dat licht geeft in het smalle donker,

mijn gedachten, soms zo weinig van gewicht,

mijn ogen, vastgeklit in mazen.

Hier zit ik, het stil, het zich herhalende stil,

een ruimte van takken en gras, een groene kapel

vol oude stenen monden.

De kussentjes van de kweeperen zingen.

Stille ogen zorgen voor een stille geest.

We worden gelikt door dromen

en rondom mij groeit een kamer

die we zacht moeten noemen,

die we, mossig en moerbij en peren,

die schors waaruit zij al eeuwen zingt,

die stem die mij aankijkt, een duister

- ze wordt nu met andere ogen gelezen

en op dunnen pootjes loopt ze achter ons aan

De stem wordt een stem in een stem.

De vrouw in de vrouw wordt een andere vrouw.

Haar haar zingt een lied. Ik zing een lied

en er zijn hier geen poorten, geen spijlen.

 

Acties zijn geen eindpunt maar start

Het actiecomité ‘Stop Uitverkoop Antwerpen’ is ervan overtuigd dat deze beide acties – gevoerd tijdens de Vlaamse Erfgoeddag – broodnodig waren. Tegelijk zijn zij geen eindpunt, maar slechts een start. Het actiecomité zet haar strijd dan ook voort. Wil je daaraan bijdragen? Dat kan op drie manieren:

• door je naam en e-mailadres door te geven aan het actiecomité, via een mail naar stopuitverkoopantwerpen@gmail.com

• door een bijdrage (hoe bescheiden ook) te storten op de bankrekening van Stop Uitverkoop Antwerpen op nummer BE32 3632 3720 9702

• door de Facebook-pagina van het actiecomité ‘Stop Uitverkoop Antwerpen’ mee te promoten bij al je vrienden: https://www.facebook.com/groups/808387377716638/

Samen zorgen we ervoor dat de stad een sociaal weefsel blijft, geen loutere verzameling van gebouwen, maar wel van leven!