Van de verkiezingscampagne naar het sociaal eenheidsfront

Voor de verkiezingen op 13 oktober 2024 was de linkerzijde in Antwerpen aangewezen op achtervolgen. Samen hadden Groen, PVDA en Vooruit toen slechts 38,2% van de kiezers achter zich, ofwel 21 zetels, tegenover 28 voor centrumrechts en 6 voor extreemrecht. Vandaag liggen die verhoudingen toch wel wat anders. De progressieve partijen behalen nu samen 43,8% ofwel 25 zetels. Een vooruitgang dus met 5,8% of 4 zetels. Zoals politicoloog Dave Sinardet terecht aanhaalt, is dat “niet veel minder dan de 47,8 procent die N-VA en Vlaams Belang gezamenlijk halen.” Bovendien, aldus opnieuw Sinardet, “moest je het totaal verschrompelde centrum (5,7%) ietwat geforceerd aan een van beide kampen willen toewijzen, dan toch eerder aan de linkerzijde, aangezien CD&V en OpenVLD in deze campagne beiden een vergelijkbare links-liberale toon aansloegen.” Zo – louter hypothetisch! – bekeken zou de eerder progressieve kant – moest zij zich verenigen - dan zelfs ‘aan zet’ hebben kunnen zijn, met in totaal 49,5%. 

 

Afwezige kiezers

Dat zou zelfs nog meer het geval zijn geweest, moesten er niet zoveel kiezers thuis gebleven zijn. Niet minder dan 39,2% ofwel zo’n 100.000 kiezers stuurden simpelweg hun kat. Wat elke democraat grote zorgen zou moeten baren! Sociologen zullen zich nog wel enige tijd buigen over de concrete samenstelling van dit grote, afwezige segment van de samenleving. Toch kunnen we in het algemeen nu al stellen dat vooral jongeren, mensen met een migratieachtergrond en sociaaleconomisch achtergestelde kiezers ronduit afhaakten. Wat meteen de democratische legitimiteit van de ‘winnaars’ stevig in vraag doet stellen. 

 

Verdoezelde cijfers

Er zijn zo nog wel meer bedenkingen te maken. Want terwijl de media van de daken schreeuwen dat de N-VA – en dan vooral burgemeester Bart De Wever – “een grote overwinning boekte”, staat dat toch in schril contrast met de cijfers van de kiezersaantallen. De N-VA boekte met een ronduit anticommunistische campagne (‘Rome of Moskou’) weliswaar lichte vooruitgang (+1,9%). Dit cijfer verdoezelt echter dat N-VA wel degelijk meer dan 20.000 stemmen... verliest tegenover de vorige gemeenteraadsverkiezingen! Hetzelfde kan men ook zeggen over de vooruitgang die Vooruit liet optekenen (+1,4%), vermits de sociaaldemocraten ook meer dan 7.000 stemmen verloren ten opzichte van 2018. Beider vooruitgang in percenten is dan ook louter het gevolg van het feit dat er zo’n 100.000 kiezers niet kwamen opdagen.

Centrumpartijen (zoals CD&V, dat nog slechts één zetel overhoudt of OpenVLD, dat zelfs verdwijnt uit de gemeenteraad!) betaalden eveneens het gelag, net als Groen, dat 7,4% achteruit gaat en met 10,7% (6 zetels) slechts nipt groter blijft dan Vlaams Belang. Een opsteker is wel dat Vlaams Belang in de Scheldestad stagneert met 10,6% van de stemmen (6 zetels). 

 

Media en tweestrijd

Wie de media geloofde, dacht dat de Antwerpse gemeenteraadsverkiezingen voorwerp waren van een simpele tweestrijd: N-VA of PVDA. Waar de media ooit spreekbuizen waren voor de uiteenlopende, politieke strekkingen in de samenleving, is dat al lang niet meer het geval. De veralgemeende ontzuiling ging gepaard met verregaande commercialisering en de ermee samenhangende concurrentiestrijd. Dat heeft geleid tot vervlakking in de berichtgeving en een zoektocht naar ‘clickbait’ – spektakelnieuws in plaats van analyse en (liefst eerlijke) informatieverstrekking. Meer en meer spitst de ‘berichtgeving’ zich ook toe op de vraag wie er burgemeester zal blijven of worden, eerder dan wat er inhoudelijk echt toe doet voor de kiezers. Wat maakt dat de campagnes meer en meer een presidentieel karakter krijgen: Bart of Jos dus, in Antwerpen.

 

Implosies

Beide partijen – N-VA en PVDA – konden zo hopen dat hun tegenstander ook hun beste militant zou worden. Tot op zekere hoogte is dat ook het geval geweest. Toch zeker voor wat betreft N-VA. Zij konden zo heel wat recht-conservatieve kiezers uit het centrum naar zich toetrekken. Met als gevolg de totale implosie van vooral OpenVLD, maar ook CD&V. Wellicht hebben ook een zeker aantal potentiële kiezers voor Vlaams Belang zich om deze reden toch maar tot N-VA bekend. 

 

Hoop op reële kentering

Het is verleidelijk (en de media doen dat ook) om dezelfde ‘verklaring’ toe te passen op de winst van PVDA (+11,5% of +8 zetels). Toch is dat niet het geval. De voornaamste reden waarom de PVDA zoveel aanhang kon winnen, ligt vooral in het feit dat zij de enigen waren die ondubbelzinnig opkwamen voor de vorming van een alternatieve, progressieve coalitie. Zij belichaamden zo de hoop op een reële kentering in het beleid in de Scheldestad. Het feit dat zowel Groen als Vooruit daar maar lauwtjes op reageerden, maakte dat potentiële kiezers voor die partijen, die het tegelijk helemaal gehad hebben met de sociale hardvochtigheid en het autoritarisme van Bart De Wevers N-VA, niet anders konden dan zich richten tot de PVDA.

 

PVDA enige echte winnaar

Op die manier steeg de PVDA in Antwerpen naar een spectaculaire 20,2% (+11,5), waarmee zij de tweede partij werd in de Scheldestad. Vergeleken met de eerder beperkte winst in percentages (maar zoals gezegd niet in aantallen kiezers) zijn zij daarmee feitelijk de enige echte winnaar in Antwerpen. De droom om uit te groeien tot de allergrootste (om daarmee als initiatiefnemer een ‘progressieve coalitie’ te kunnen optuigen), ging wel niet in vervulling. 

 

Kartel tussen Vooruit en Groen?

De hierboven reeds aangehaalde politicoloog Dave Sinardet meent dat “het alternatief voor De Wever had moeten komen van een centrum-links kartel tussen Vooruit en Groen. Dat had veel makkelijker kunnen inbreken in de mediatieke tweestrijd (...). De Wever had nog steeds kunnen mobiliseren tegen de dreiging van een linkse burgemeester, maar die was dan tenminste een pak reëler geweest. En vooral: in het waarschijnlijke geval dat De Wever ook dan burgemeester was gebleven, had een groter links blok het beleid werkelijk meer naar links kunnen sturen.” 

 

Tactiek of strategie?

Het is maar de vraag of dat werkelijk zo zou zijn. Al bij al bleven de campagnes van zowel Groen als Vooruit steken in een vorm van tactisch pragmatisme: hoe kunnen we ervoor zorgen dat we mogen deelnemen aan de macht? De vraag of die macht niet eerder moet worden uitgedaagd of zelfs bestreden – een strategische vraag! - werd zo goed als nooit door beiden gesteld. Wat meteen ook maakt dat hun pleidooien voor wat Groen-lijsttrekker Bogdan Vanden Berghe omschreef als “een progressieve draai geven aan het beleid” niet echt aantrekkelijk bevonden wordt door kiezers die vooral hun afkeer voor het beleid van De Wevers N-VA willen uitdrukken.

 

Electorale en sociale werkelijkheid

Dave Sinardet meent verder ook dat “een radicale partij als de PVDA veel minder bij machte is om de linkerzijde rondom zich te verzamelen dan een meer gematigde partij (...).” Ik betwijfel dat ten sterkste. Het zou gemakkelijk zijn om daarvoor te verwijzen naar het resultaat van de PVDA vandaag – met 20,2% vandaag quasi even sterk als Groen en Vooruit samen en daarmee daadwerkelijk de leidende kracht op links. Maar er is meer. Want Sinardet beperkt zich tot de louter electorale werkelijkheid. Daarmee laat jij de sociale werkelijkheid onbenoemd. Zoals ik hierboven reeds argumenteerde, bleven zo’n 100.000 kiezers weg uit het kieshokje. Deze massa van jongeren, mensen met een migratieachtergrond en sociaaleconomisch achtergestelden vormen een potentieel machtig reservoir. Zij kunnen perfect gemobiliseerd worden. PVDA-lijstduwer Peter Mertens heeft dan ook overschot van gelijk als hij op Facebook schrijft dat “de afschaffing van de opkomstplicht een derde van de mensen uit de democratie heeft geduwd, mensen wiens stem wij – PVDA – in de gemeenteraad zullen blijven vertegenwoordigen.”

 

Eenheidsfront van onderuit

Toch zal ook dat ‘verdedigen in de gemeenteraad’ niet genoeg zijn. Het komt er vooral op aan om in de komende jaren een machtig eenheidsfront van onderuit te creëren van al diegenen die door de machthebbers worden uitgesloten, die geen uitzicht krijgen op oplossingen voor hun reële noden inzake huisvesting, onderwijs, openbaar vervoer én democratische rechten en vrijheden. 

 

ABVV

Zulk eenheidsfront zal er niet vanzelf komen. Daarom moeten alle aanleiding met beide handen worden gegrepen. Zelf denk ik daarbij aan twee voorbeelden (al zullen er ongetwijfeld wel meer zijn of komen). Ten eerste is er het persbericht dat het ABVV van de regio Antwerpen daags na de verkiezingen van 13 oktober verspreidde. Daarin kunnen we onder andere lezen dat “40 procent van de Antwerpse kiesgerechtigden zijn of haar stem niet heeft gebruikt. Dit is een bijzonder jammere zaak, die erop wijst dat onze democratie nood heeft aan versterking. Het ABVV pleit daarom voor de herinvoering van de stemplicht. Sowieso moet de band tussen burger en beleid versterkt worden. Een krachtig middenveld, waaronder sterke vakbonden, blijft daarvoor de beste oplossing.” 

 

Memorandum actiecomité

Ten tweede is er het op dit blog al eerder vermelde memorandum, opgesteld door het Actiecomité Stop Uitverkoop Antwerpen, dat oproept tot een ommekeer in Antwerpen. Dit memorandum gaat ervan uit dat de vroegere beperking van de budgettaire ruimte in Antwerpen grotendeels van de baan is. Vandaag is Antwerpen de stad met de grootste financiële beleidsruimte van alle Vlaamse steden en gemeenten. Dat betekent meteen dat er ruimte is om eindelijk terug te investeren in de al te lang verwaarloosde sociale noden van brede lagen van de bevolking. 

 

Mobilisatie van het Antwerps middenveld

Als we deze twee vaststellingen van ABVV en van het actiecomité Stop Uitverkoop Antwerpen met elkaar verbinden, dan lijkt het mij duidelijk dat het mogelijk moet zijn om over te gaan tot eensgezinde mobilisatie van het Antwerps middenveld, ten voordele van de werkelijke belangen van sociale meerderheid van de bevolking: meer betaalbare en sociale woningen, meer en beter (en liefst ook gratis) openbaar vervoer, meer investeringen in het stedelijk patrimonium (in plaats van de uitverkoop ervan) en meer en diepere democratische rechten en vrijheden.

 

Wegen op Vooruit

Uiteraard dient er ook bij de toekomstige coalitiepartner Vooruit op aangedrongen worden om zoveel mogelijk van deze voorstellen binnen te loodsen in een nieuw bestuursakkoord. Alleen vrees ik dat dit wegen op Vooruit helaas in zeer veel gevallen dode letter zal blijven, tenzij… die voorstellen ook ondersteund worden door brede, maatschappelijke mobilisering. Als de PVDA, met haar sterke vertegenwoordiging in de gemeenteraad, aan zulke mobilisering zou bijdragen – en tegelijk zou kunnen weerstaan aan haar oude neiging tot instrumentalisering! – dan kan dat de echte gamechanger zijn, waarop zovelen aan het wachten zijn. Laat het einde van de verkiezingscampagne dan ook het begin zijn van de vorming van een sociaal eenheidsfront van onderuit in Antwerpen!